Het verraad van Anne Frank

Lieve Kitty

Het dagboek van Anne Frank is majesteus geschreven, zeker als je bedenkt dat de schrijfster een jonge tiener was. In korte tijd ontwikkelde Anne zich van een 'aardige' poezist tot een fabelachtig auteur. Invloed op haar schrijfstijl was het lezen van veel goede boeken en uiteraard, zelf veel schrijven.

Ik leg elders (link) uit dat er maar liefst zes versies van het dagboek zijn, twee daarvan waren geschreven door Anne. Op een zeker moment wilde zij dat haar dagboek zou worden gepubliceerd dus herschreef zij een aantal hoofdstukken. Iedereen weet denk ik wel dat Anne zich in haar dagboek richt tot Kitty, een denkbeeldige vriendin, voor Anne was dit gemakkelijker schrijven, zo is de uitleg later.
Maar weten we dit wel zeker?

Kitty is een naam die voorkomt in het leven van Anne

Als Anne nog maar vier jaar is woont zij in Frankfurt, haar zus is acht en gaat naar een Joodse school. De eerste vrouwelijke schoolarts van Frankfurt is de Joodse Käthe (link) die waarschijnlijk Kitty genoemd wordt, zoals veel Duitse vrouwen met de voornaam Käthe.
In 1934 verhuist ook Anne naar Amsterdam, waar haar vader, moeder en zus al wonen. Niet veel later gaat Edith met haar twee dochters voor twee weken op vakantie naar Zandvoort. Käthe heeft daar sinds september 1933 een kinderpension. Ook in latere jaren bezoekt de familie het kinderpension van de voormalige schoolarts uit Frankfurt.

Toeval? Wie weet. Opmerkelijk is het wel dat Käthe en de familie Frank uit Frankfurt komen en Käthe daar schoolarts is geweest in de tijd dat Margot daar op school zat. Anne was toen nog net te jong voor school. Omdat Käthe ook kinderarts was is het niet ondenkbaar dat het Joodse gezin Frank de Joodse kinderarts kende.

12 juni 1939. Het is nog lang geen oorlog, Anne Frank wordt tien jaar, zij viert haar verjaardag op het Merwedeplein waar zij dan woont. Zij heeft acht vriendinnetjes uitgenodigd, samen spelen zij op het middenplein, tegenwoordig ligt daar gras, in die vooroorlogse jaren liggen er straattegels.

Een van de meisjes is Kathe Egyedi. De anderen zijn Lucie Van Dijk, Sanne Ledermann, Juultje Ketellapper, Martha van den Berg, Mary Bos, Ietje Swillemsen en Hanneli Goslar.


Een korte beschrijving van het vriendinnenclubje

Lucie Van Dijk
Lucia zat bij Anne op de Montessori school en had NSB ouders, haar vader haakte echter voortijdig af bij de partij omdat hij zich niet serieus genomen voelde. Anne werd door haar vader getroost toen zij hem vroeg hoe het toch kon dat mensen zich bij zo'n vreselijke partij aansloten. Otto zei dat ook mensen met een afwijkende politieke mening goede mensen konden zijn.
Haar ouders lieten Lucia meedoen aan Jeugdstorm activiteiten, dat was echter van korte duur, haar oma was er namelijk fel tegen gekant. Lucia overleefde de oorlog, zij was niet Joods, trouwde na de oorlog en woonde tot aan haar dood in Amsterdam.

Sanne Ledermann
Sanne kende Anne al sinds haar eerste kennismaking met Amsterdam, na Hanneli was ze jarenlang de beste vriendin van Anne en schreef net als zij. Sanne werd tegelijk met haar ouders vergast in Auschwitz. Ze werden twee weken voordat de Franks onderdoken opgepakt. Opmerkelijk is wel dat Sanne een oudere zus had die in het verzet zat en de oorlog overleefde en waar nauwelijks iets over bekend is.

Juultje Ketellapper
Juultje was een vriendinnetje op de Montessori school, zij kwam om in een van de gaskamers van Sobibor. In een later teruggevonden boekje van Juultje stond een versje van Anne. Het ligt in het Anne Frankhuis.

Martha van den Berg
Martha was meer een vriendin van Juultje, maar hoorde wel bij het groepje vriendinnen van Anne, ze zaten bij elkaar in de klas. Over wat er met Martha gebeurd is heb ik tot nu toe niet veel kunnen vinden.

Mary Bos
Ook zij zat bij Anne op school, echter niet in dezelfde klas. Mary kon mooie tekeningen maken waar Anne het in haar dagboek een keer over had. Al vroeg in de oorlog verhuisde zij met haar ouders naar de Verenigde Staten waar zij nog woont.

Rie Swillens
'Ietje' was iemand die jarenlang een soort van 'schaduw' beste vriendin was van Anne aan wie zij alles toevertrouwde. Rie was niet Joods, zij en haar ouders bleven in Amsterdam wonen. Ietje leeft volgens mij nog.

Hanneli Goslar
Over, Hanni, de beste vriendin van Anne Frank lees je HIER meer.

Kathe Egyedi
Anne noemde Kathe 'Kitty'. Ze waren zeer goede vriendinnen, Kitty kon mooi tekenen, iets wat Anne zeer waardeerde in haar. Kitty woonde tot 1939 aan de Noorder Amstellaan 167 (de latere Churchill-laan), om de hoek van het Merwedeplein waar Anne woonde. Ook na de Montessori school gingen ze samen naar school. Omdat ze geen buurtvriendinnetjes meer waren zagen zij elkaar niet vaak meer.
Op 20 juni, twee weken voordat Anne moest onderduiken, was Anne ziek, Kathe hoorde dat en ging op bezoek bij haar. Zij spraken elkaar de hele middag, voornamelijk over jongens, Kathe had een vriendje op het oog die Anne ook kende van de Montessori school, deze jongen, zo vertelde Kathe, was enorm veranderd, van een knulletje in tot wat bijna een man was.
Kathe en haar hele familie werden opgepakt en gedeporteerd naar Theresienstadt, allen overleefden de holocaust. Kathe (Gokkel-Egyedi) werd tandarts en nam de praktijk van haar vader over en vestigde zich in Bloemendaal. Kathe is in Indonesië geboren en heeft een Hongaarse vader.
Getuige onderstaande twee krantenknipsels noemde zij zichzelf Kitty.


Als ik 'optel' bij wat ik over haar gelezen heb kan het dus heel goed mogelijk zijn dat Kitty het laatste meisje is geweest dat samen met Anne was voordat de familie Frank moest onderduiken.

In deze laatste momenten ontdekte Kitty dat Anne aan het veranderen was, serieuzer, een vrouw aan het worden. Kitty zei desgevraagd niet te geloven dat Anne haar brieven aan haar richtte.
Iets wat Otto Frank lange tijd anders zag. Na de oorlog hield Otto Frank contact met de familie Egyedi. Kitty koos er uiteindelijk voor geen contact meer te onderhouden omdat zij toch niet het idee had dat zij de Kitty uit het dagboek was. Ottto liet het er verder bij.

Maar er was nog een Kitty

Setske de Haan was een Nederlandse schrijfster die onder het pseudoniem Cissy van Marxveldt meisjesboeken schreef. Een van haar karakters was Joop ter Heul, in tegenstelling tot wat je zou denken was deze Joop geen jongen maar een intelligent meisje dat aan de HBS studeerde. Joop had een zusje, net als Anne. Maar een andere opmerkelijke overeenkomst is dat ook Setske, alias Cissy, over zichzelf schreef, de boeken die over het meisje Joop ter Heul gingen betroffen dus vaak ervaringen van de schrijfster zelf.

Een van de vriendinnen van Joop in het boek heet Kitty, het is het populairste meisje van de klas. In deze omstandigheid zien velen dat Anne deze Kitty model heeft laten staan voor 'haar' versie van Kitty. Ik denk echter dat Anne eerder een ander type meisje gekozen zou hebben omdat Anne zelf altijd graag in het middelpunt van de belangstelling wilde staan. Wel noemt Anne de boeken van Setske en ook de namen van de andere vriendinnen van Joop uit de boeken van deze schrijfster in haar dagboek.

Kitty uit de Joop ter Heul boeken heeft overigens een opvallende achternaam: Franken.

De schrijfstijl van Anne ontwikkeld zich razendsnel
Anne schrijft enkele weken voor het onderduiken voor het eerst in haar dagboek. Op 20 juni is er een omslag. Eerst richt zij het woord tot een publiek, een onbekende lezer, in ieder geval niet iemand die bestaat of die zij zich inbeeld. Later die dag, de tussenliggende tijd is niet bekend, richt zij zich op een andere wijze tot de lezer.

Zij begint 's morgens nog met:
Ik heb een paar dagen niet geschreven, omdat ik eerst eens goed over het hele dagboek-idee moest nadenken. Het is voor iemand als ik een heel eigenaardige gewaarwording om in een dagboek te schrijven. Niet alleen dat ik nog nooit geschreven heb, maar het komt me zo voor, dat later noch ik, noch iemand anders in de ontboezemingen van een dertienjarig schoolmeisje belang zal stellen. Maar ja, eigenlijk komt dat er niet op aan, ik heb zin om te schrijven.

's Middags schrijft zij op een andere wijze:
Lieve Kitty,
Dan begin ik maar meteen; het is nu zo lekker rustig, vader en moeder zijn uit en Margot is met wat jongelui bij een vriendin gaan ping-pongen. Ping-pongen doe ik de laatste tijd ook erg veel.

Hieruit leid ik af dat ze wellicht die dag Kitty heeft gezien, in ieder geval is het opmerkelijk dat haar manier van schrijven in een paar uur tijd veranderde.

Een vierde Kitty

Eva Geiringer was de dochter van de latere tweede vrouw van Otto Frank, zij woonden sinds 1939 aan het Merwedeplein na aanvankelijk in België te hebben gewoond. Uit 1939 stammen er enkele foto's uit de archieven van de familie Frank waarop Eva staat met haar broer en een vriendinnetje, die heet Kitty. Ook op een foto uit Brussel in hetzelfde jaar staat Eva met haar broer en ene Kitty.
Eva en Kitty kwamen vaker samen op het strand in België want er is een tweede strandfoto van hen, maar dan in geheel andere kleedij. Dit meisje oogt iets volwassener dan Eva, iets wat ook klopt met de Kitty die Anne kende in Amsterdam. Het kan niet dezelfde Kitty zijn want de Amsterdamse Kitty woonde in 1939 in Amsterdam Zuid.

Waarom toch Kitty?

Op zich is het niet noodzakelijk te weten wie er model heeft gestaan voor de Kitty in het dagboek van Anne Frank. Zekerheid zal er ook nooit komen, maar toch heb ik op een rijtje gezet wie haar vriendinnen waren, Kathe Egyedi werd Kitty genoemd maar zij was slechts één van de vele vriendinnetjes van Anne. Uit niets blijkt dat Kathe zo speciaal voor Anne was dat zij dé Kitty is.

Het is niet uitgesloten dat Anne de naam 'Kitty' mooi vond. Ik combineer het echter met de Kitty die zij kende uit de buurt en waar ze bewondering voor had en die zij vlak voordat zij moest onderduiken nog sprak. Die laatste ontmoeting heeft veel indruk gemaakt op Kitty, zo vertelde zij na de oorlog. Waarschijnlijk smeedde Anne bij het schrijven de Kitty die zij kende uit de buurt, haar vriendinnetjes en de Kitty en diens vriendinnetjes uit de boeken van Setske de Haan tot één vriendinnenclub.
Het is natuurlijk ook niet raar dat een meisje van 13 zich door haar omgeving en wat zij leest laat inspireren.

---